Podstawowym wyzwaniem człowieka żyjącego we współczesnym świecie jest konieczność permanentnego rozwoju. To dzięki ciągłemu rozwojowi podmiot ma szansę świadomie kierować własnym życiem w intensywnie zmieniającym się środowisku – rozumieć nowe zjawiska i umiejętnie wykorzystać nowe zdobycze cywilizacji – uniknąć wyalienowania.

Współczesny świat wymusza na jednostce transgresję, czyli zdolność do działania i myślenia w sposób nowy w stosunku do uprzednio ustanowionych wzorów. Giddens (2010; za: Oleszkiewicz, Sensejko, 2013) pisze o refleksyjności nowoczesności, czyli gotowości do rewizji poglądów i planów życiowych własnych i innych, wątpieniu i potrzebie weryfikacji ich słuszności i użyteczności.

Zróżnicowanie koncepcji człowieka nasila się nie tylko na obszarze danej cywilizacji. Za sprawą dostępu do informacji i przenikania się fragmentów kultur odbywa się również wewnątrz rodzin i na poziomie jednostek, powodując, że ustalenie własnej tożsamości i odniesienie jej do tożsamości innych ludzi staje się dla kolejnych pokoleń coraz trudniejszym zadaniem (Obuchowski, 2001, s. 42, za: Oleszkiewicz, Sensejko, 2013);

Kotwica (zakotwiczenie) jako metafora większości współcześnie kształtujących się tożsamości, wypiera metaforę korzenia (zakorzenienia), wskazuje na czasowość identyfikacji tożsamościowych i gotowość do przemieszczania się zarówno w sensie fizycznym, jak i symbolicznym (Bauman, 2009; za: Oleszkiewicz, Sensejko, 2013); Zdaniem Obuchowskiego (2001; za Oleszkiewicz, Sensejko, 2013) ludzie współczesnego świata mogą stać się „otwartymi indywidualistami” lub kompensować niepewność „radykalizmem fundamenlistycznym” lub stać się „sytuacjonistami” – zrezygnować z funkcji wartościowania i działać na zasadzie maksymalizacji sukcesu, rozumianego w zindywidualizowany sposób.

Współczesne wymagania kierowane są obecnie nie od instytucji do jednostek, ale od jednostek do instytucji, i odnoszą się do godności każdej istoty ludzkiej, której już nie redukuje się do spełniania zobowiązań społecznych (Obuchowski, 2001; za: Oleszkiewicz, Sensejko, 2013).

Najlepiej dostosowany do współczesnej rzeczywistości jest człowiek o osobowości otwartego indywidualisty (Obuchowski, 2001; za: Oleszkiewicz, Sensejko, 2013), taki człowiek:

• jest autonomiczny, samodzielny i niezależny, nie poddaje się manipulacjom i optymalnie rozwija swoje możliwości – jest w stanie podjąć się trudów rozwoju osobistego i autoterapii skierowanych na pogłębienie rozumienia siebie: w wymiarze poznawczym (wiedza o sobie pozwala wytyczać sensy, cele życiowe i generować osobisty model świata) i emocjonalnym (poczucie bezpieczeństwa i życzliwa postawa wobec siebie i innych umożliwiają ufne otwarcie się na niepewną i nieokreśloną przyszłość),
• posługuje się przynajmniej abstrakcyjnym kodem poznawczym, który umożliwia mu aktywne tworzenie zmiennych modeli świata i siebie – uzasadnia i kontroluje te modele,

Ponadto:

• myśli relatywistycznie:
  • co umożliwia wysoką plastyczność zachowania – uwzględnienie kontekstu sytuacyjnego i dynamiki powiązań między różnorodnymi, często sprzecznymi lub równoważnymi możliwościami wyboru – jest to najbardziej typowe dla współczesnego świata,
  • co może przyczyniać się do tolerancji i poszanowania odmienności wyznań religijnych, rasy itd. – rozumienia równoważnych wyborów dokonywanych ze względu na dany kontekst, np. sytuacyjny – wychowanie w danej kulturze – co jest kwestią przypadku lub miejsca urodzenia;

myślenie relatywistyczne jest bardziej „czułe”, niż hipotetyczno-dedukcyjne, na nieprzystające do siebie aspekty rzeczywistości psychicznej i społecznej – umożliwia ich scalanie i rozumienie, a także funkcjonowanie obok siebie w układach niescalonych, entropijnych;

• jest w stanie oswoić ryzyko – wpisać we własne życie niepewność i zmienność oraz zaakceptować taki stan rzeczy i przyjąć go za normalny,
• jest pokorny, rozumie dynamiczny obraz świata, pełen niemożliwych do przewidzenia zmiennych kontekstów sytuacyjnych – rozumie, że mimo aspiracji do kontrolowania i organizowania własnego życia – zasadniczo wymyka się ono spod kontroli,
• uwzględnia relatywność współcześnie dokonywanych wyborów, które zależą od kontekstu sytuacyjnego – jest świadomy istnienia wielości równowartościowych możliwości oraz, że dokonywany wybór jest jednocześnie odrzuceniem możliwości o podobnej wartości do obecnie wybranej – tym samym jest gotowy do weryfikacji decyzji i podjęcia kolejnego ryzyka życiowego w postaci nowych zobowiązań lub ma zgodę na ponoszenie konsekwencji dokonanego wcześniej wyboru,
• jest wrażliwy moralnie:
  • odpowiedzialny za siebie, za podejmowane decyzje i własny dobrostan – otacza siebie opieką, jest autentyczny – szczery ze sobą, ufa sobie – ma poczucie, że jest „kimś dobrym” i wartościowym,
  • współodpowiedzialny za najbliższych – otwarty na kształtowanie własnych systemów zobowiązań i wartości, a także budowanie tak zwanych czystych relacji – główną rolę odgrywa w nich oddanie – partnerzy muszą wzajemnie przystosować się do siebie, wzajemne sobie ufać, być autentyczni
    w relacji ze sobą, co pozwoli im polegać na tym, co do siebie mówią i wobec siebie robią,
  • współodpowiedzialny za symboliczną, zglobalizowaną wspólnotę – dobrowolnie wybiera miejsce, do którego się przywiązuje i w którym świadomie realizuje zobowiązania – takim miejscem może być Ziemia, a symbolicznym obiektem wrażliwości etycznej – jej mieszkańcy;

Bibliografia

Oleszkiewicz, A., Senejko, A. (2013). Psychologia dorastania. Zmiany rozwojowe w dobie globalizacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.